Co to jest weksel? Ogólna definicja

Weksel to specjalny rodzaj papieru wartościowego, którego formę określa prawo wekslowe (ustawa). Charakteryzuje się tym, że złożony na nim podpis stanowi podstawę i przyczynę zobowiązania wekslowego podpisującego. Co to oznacza? Osoba podpisująca weksel zobowiązuje się do zapłaty pewnej określonej sumy pieniężnej na rzecz drugiej osoby lub firmy w określonym czasie.

Pochodzenie nazwy weksel

Nazwa „weksel” pochodzi od niemieckiego słowa „der Wechsel” i oznacza „wymianę”. To pierwotne znaczenie słowa dobrze oddaje istotę weksla jako dokumentu, z którym związane jest określone uprawnienie na podaną kwotę pieniężną.

Dwa podstawowe typy weksli

Powszechnie określa się weksel „bezwarunkowym zobowiązaniem”. Prawo wekslowe wyróżnia dwa rodzaje weksli:

• Weksel własny (inaczej weksel suchy, weksel prosty, weksel sola) jest przyrzeczeniem zapłaty przez wystawcę weksla podanej w nim kwoty pieniężnej na rzecz remitenta, czyli osoby wskazanej na wekslu. Prawo wekslowe ściśle określa formę, w jakiej powinien być sporządzony weksel własny. Na wekslu powinien się znaleźć m.in. termin i miejsce płatności, a także podpis wystawcy.
• Weksel trasowany (inaczej weksel ciągniony, weksel przekazany, weksel trata) jest poleceniem wydanym przez wystawcę osobie trzeciej (trasatowi) wypłacenia sumy weksla osobie wskazanej w wekslu (remitentowi) lub na jej zlecenie, w oznaczonym terminie. W tym przypadku również prawo wekslowe ściśle określa formę dokumentu. Przy wekslu trasowanym pojawiają się trzy osoby: wystawca weksla trasowanego (trasant), osoba, która ma zapłacić sumę podaną w wekslu (trasat) oraz remitent, któremu tasuma ma być wypłacona. Główną różnicą w stosunku do weksla własnego jest fakt, że weksel trasowany staje się pełnowartościowym papierem w obrocie z chwilą jego przyjęcia (dokonania tzw. akceptu weksla poprzez złożenie na nim podpisu) przez trasata, który przyjmuje na siebie zobowiązanie zawarte w treści weksla.

Można również wyróżnić weksle in blanco, gwarancyjne, kaucyjne, depozytowe, trata komisowe, rekta - weksel, rymesę komisową, weksel piwniczny.

Charakterystyka weksla in blanco

Weksel in blanco, który w momencie wystawienia jest celowo nieuzupełniony (np. wystawiający nie wpisuje kwoty wekslowej). Taki weksel, który nie posiada niektórych cech wymaganych przez prawo wekslowe, jest właśnie wekslem in blanco. Weksle takie, nazywane także wekslami niezupełnymi wykorzystywane są przeważnie przy zaciąganiu kredytów i pożyczek. Najczęściej elementem, który zostaje pominięty jest suma wekslowa, którą wpisuje się dopiero w momencie, który określa deklaracja wekslowa, czyli dokument podający, w jaki sposób i przy zajściu jakich okoliczności weksel in blanco będzie uzupełniony o brakujące elementy. Jest to niezbędny dokument, który chroni dwie strony przed oszustwem. Ponieważ w momencie, kiedy wszystkie elementy weksla in blanco zostają uzupełnione, to staje się on zwykłym wekslem, który może zostać zrealizowany.

Funkcje weksla

Weksel może pełnić kilka funkcji i w każdej z nich można je realizować poprzez weksel in blanco. Oto kilka funkcji weksli:

• funkcja kredytowa – weksel może towarzyszyć udzieleniu kredytu handlowego (kupieckiego). Płatność za towar lub usługę wymagana jest w odroczonym terminie, do daty oznaczonej na wekslu,
• funkcja płatnicza – weksel wręczany jest zamiast zapłaty przy zakupie towarów lub usług,
• funkcja gwarancyjna – weksel może stanowić zabezpieczenie zobowiązań pieniężnych istniejących w chwili ich wystawienia i przyszłych, np. w momencie zaciągania kredytu w banku,
• funkcja obiegowa (przedmiot obrotu) – prawa z weksla mogą być przenoszone w drodze indosu na inne osoby,
• funkcja refinansowa – przedstawienie weksla do dyskonta w banku pozwala posiadaczowi weksla uzyskać sumę wekslową, pomniejszoną o dyskonto i prowizję banku przed terminem płatności weksla.

Po co przedsiębiorcy weksel in blanco?

Weksel in blanco przydaje się przedsiębiorcom, gdy chcą oni uzyskać pożyczkę lub gdy potrzebują dodatkowego zabezpieczenia w procesie wnioskowania o kredyt bankowy. Ta sytuacja jest szczególnie częsta w przypadku MŚP lub firm z krótszym stażem rynkowym. Wypisanie weksla in blanco wzmacnia wiarygodność kredytową firmy.

Zabezpieczenie przed ryzykiem niewypłacalności

W przypadku pożyczek weksel in blanco to zabezpieczenie przeciwko niewypłacalności. W momencie, gdy pożyczkobiorca nie jest w stanie spłacić swojego zobowiązania, to pożyczkodawca ma prawo uzupełnić brakujący element na wekslu i wypłacić środki (wraz z ustalonymi odsetkami) na opłacenie długu.

Zabezpiecza wierzytelności

Oprócz tego, że weksel in blanco jest stosunkowo przydatnym sposobem zabezpieczenia wierzytelności, to jego główną zaletą jest przyspieszenie oraz ograniczenie kosztów egzekucji zabezpieczonej wierzytelności. Oczywiście, jest jednak ryzyko, że realizacja weksla będzie niemożliwa, wtedy pożyczkodawca będzie musiał sam zająć się windykacją długu i ewentualnie iść do sądu lub sprzedać wierzytelność firmie windykacyjnej.

Przykład #1

Przedsiębiorca z branży drzewnej, pan Tomasz, chce pożyczyć od swojego znajomego przedsiębiorcy z tej samej branży, pana Mariusza, 10 000 zł na zakup nowej maszyny produkcyjnej w bardzo atrakcyjnej cenie. Potrzebuje więc szybko pieniędzy. Pan Mariusz się zgadza, wie że firma pana Tomasza dobrze prosperuje, więc będzie miał środki na spłatę tego długu. Jednak, aby zabezpieczyć siebie i swoje finanse, pan Mariusz wymaga wystawienia weksla in blanco. Nie uzupełnia kwoty, ale obaj uzupełniają deklarację wekslową, która wskazuje, że pan Tomasz za dwa miesiące musi oddać panu Mariuszowi pieniądze, które pożyczył. Jeśli tego nie zrobi, pan Mariusz wstawi w brakujące miejsce 10 000 zł i zrealizuje weksel w banku. Jeśli pan Tomasz nie będzie miał środków na koncie, pan Mariusz może udać się do sądu lub sprzedać weksel firmie windykacyjnej, aby odzyskać swoje środki.

Weksel in blanco działa jako zabezpieczenie pożyczkodawcy. Często korzystają z niego banki czy inne instytucje finansowe. Wystawienie weksla in blanco wzmacnia wiarygodność pożyczkobiorcy.

Przykład #2

Anna jest właścicielką małej firmy w Warszawie. Chce rozwijać swój biznes i decyduje się na kredyt w banku, aby zyskać niezbędne do tego środki. Bank nie jest jednak przekonany, czy Anna będzie w stanie spłacić kredyt, ponieważ jej firma jest zaledwie rok na rynku. Jednak, firma Anny dobrze prosperuje, dlatego zgadza się udzielić jej kredytu, jeśli Anna uzupełni weksel in blanco i wskaże osoby, które będą mogły za nią poręczyć. Oznacza to, że w momencie, gdy Anna nie będzie mogła spłacić kredytu, to zrobią to osoby wpisane na wekslu.

Ryzyko udostępniania weksla przez przedsiębiorcę

Mimo iż weksle mają pełnić formę zabezpieczenia, to niosą za sobą duże ryzyko oszustwa. Luki na wekslu mogą być uzupełnione fałszywie, lub weksel może być przekazany innej osobie. „Puszczenie weksla w obieg” lub “indosowanie weksla” stwarza dla wypisującego weksel duże ryzyko. Osoba, która jest uprawniona do otrzymania zapłaty z weksla, może przenieść przysługujące jej z weksla prawa na osobę trzecią.

Takie przeniesienie płatności jest bardzo proste do wykonania i niesie za sobą zagrożenie, że pierwotny wierzyciel wypełni weksel in blanco na zawyżoną kwotę i następnie "puści weksel w obieg". Nowy wierzyciel po otrzymaniu weksla, będzie mógł zgodnie z prawiem zrealizować weksel lub sprzedać wierzytelność firmie windykacyjnej. Wobec takiej sytuacji wystawca weksla, aby nie zostać zmuszonym do ponownej zapłaty, powinien wstąpić na drogę sądową i udowodnić, że nowy wierzyciel nabywając weksel działa świadomie na szkodę dłużnika. Takie działanie jest jednak długotrwale i często skomplikowane.

Przykład #1

Pan Dariusz nie mógł zapłacić za towar w hurtowni, ponieważ z kolei jego klienci opóźniali się z płatnością. Zdecydował się pożyczyć od swojego znajomego, pana Janusza, również przedsiębiorcy, 10 000 zł. Jako zabezpieczenie został wystawiony weksel in blanco. Pan Dariusz spłacił pożyczkę przed terminem, więc Pan Janusz nie musiał realizować weksla. Jednak postąpił on nieuczciwie i przeniósł prawa z weksla na Pana Mikołaja, któremu sam był winny pieniądze. Pan Mikołaj wezwał więc Pana Dariusza do zapłaty i skierował sprawę do sądu. Pan Dariusz w sądzie musi teraz udowodnić, że spłacił pożyczkę. Dodatkowo, musi udowodnić, że Pan Mikołaj działa na jego szkodę – czyli że w momencie nabycia weksla miał świadomość, że pożyczka została spłacona.

Takie procesy sądowe są długotrwałe i kosztowne, dlatego wystawiając weksle należy bardzo uważać na możliwe oszustwa.

Najczęstsze nadużycia weksla in blanco

Oprócz ryzyka, jakim jest przeniesienia weksla na osobę trzecią, istnieją również inne zagrożenia związane z wystawieniem weksla in blanco. Zdarzają się sytuacje, gdy remitent (osoba, na rzecz której ma być wypłacone zobowiązanie z weksla) uzupełni puste pole niezgodnie z zawartą umową i puści go w obieg. Kiedy weksel z uzupełnionymi danymi zostanie przekazany osobie trzeciej, to ta osoba w sądzie ma przewagę.

Ponieważ zgodnie z prawem, dłużnik wekslowy nie może zasłaniać się zarzutem, że weksel wypełniony został niezgodnie z zawartym porozumieniem, skoro tej trzeciej strony nie było przy podpisywaniu weksla. Oskarżony musiałby udowodnić, że posiadacz weksla nabył go w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa.

To trudne sprawy w sądzie, zwłaszcza, że zgodnie z prawem wypełnienie weksla niezgodnie z deklaracją wekslową nie anuluje odpowiedzialności wekslowej, a jedynie powoduje jej ograniczenie do granic wyznaczonych porozumieniem (art. 10. ustawy Prawo wekslowe).

Dodatkowa nota prawna:

“Dla wyłączenia odpowiedzialności dłużnika wekslowego na podstawie art. 17 ustawy z 1936 r. - Prawo wekslowe konieczna jest świadomość nabywcy działania na szkodę zobowiązanego. Nie jest natomiast wystarczająca sama możliwość czy powinność dowiedzenia się czy powzięcie wątpliwości co do rzeczywistego istnienia zobowiązania względem poprzedniego posiadacza” - stwierdził Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 29 września 2015 r., sygn. akt I ACa 818/15.

Jak poprawnie wystawić weksel in blanco?

Weksle, tak jak wszystkie oficjalne dokumenty, aby były prawnie uznane, muszą spełniać pewne warunki. W przypadku weksla in blanco, gdzie z założenia weksel jest niepełny, wciąż muszą być w nim zawarte następujące elementy: podpis któregokolwiek z dłużników wekslowych (wystawcy, akceptanta, poręczyciela), złożony w zamiarze zobowiązania się wekslowo oraz nieuzupełniona treści weksla nie może być niezamierzona.

Dodatkowo do weksli in blanco wystawia się deklarację wekslową, czyli pisemne porozumienie, na mocy którego strony uzgadniają, w jaki sposób i przy zajściu jakich okoliczności weksel in blanco należy uzupełnić. Trzeba pamiętać, że weksel in blanco po uzupełnieniu brakujących elementów, musi posiadać wszystkie elementy wymagane przez Prawo wekslowe (o czym piszemy w dalszej części artykułu).

Jak wykorzystać weksel?

Jednym z głównych sposobów wykorzystania weksla w obrocie gospodarczym jest zapłata sumy wekslowej, która jest wpisana na wekslu (ważne: w razie różnicy pomiędzy sumą wyrażoną słownie i cyframi przyjmuje się, że zobowiązanie wekslowe opiewa na kwotę wyrażoną słownie). Przedsiębiorcy wykorzystują weksle ponieważ mają one kilka zalet, jak:

• Niższa opłata sądowa – w przypadku wstąpienia na drogę sądową, wszczynający postępowanie sądowe opłaca koszty procesu, czyli 5% dochodzonej wierzytelności. Tymczasem, jeśli podstawą zapłaty jest weksel, wierzyciel będzie zobowiązany do zapłaty jedynie ¼ z tej kwoty. Co więcej, pozostałą część opłaty (3/4 z 5 % dochodzonej należności) będzie musiał uiścić dłużnik.
• Sądowy nakaz zapłaty – sąd na podstawie weksla z reguły wydaje nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym. Co oznacza, że komornik może od razu zabezpieczyć majątek dłużnika.
• Szybki odbiór należności – po dwóch tygodniach od wydania nakazu zapłaty, dłużnik musi zapłacić, inaczej po tym okresie wierzyciel może przystąpić do prowadzenia egzekucji z majątku dłużnika bez względu na to, czy dłużnik ostatecznie podjął obronę przed wierzytelnością z weksla, czy też nie.
• Dodatkowe zabezpieczenie – weksle dają dodatkowe zabezpieczenie w postaci poręczenia. Każda osoba podpisana na wekslu w innym miejscu niż wystawca staje się automatycznie poręczycielem jego zapłaty

Jak wypełnić weksel? Obligatoryjne elementy tego dokumentu

Polskie prawo wekslowe ściśle określa obligatoryjne elementy treści każdego weksla. Niezbędne jest, aby na wekslu znalazły się następujące informacje:

• nazwa „weksel” tekście dokumentu (w języku, w jakim wystawiono papier wartościowy);
• bezwarunkowe polecenie zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej;
• imię i nazwisko osoby zobowiązanej do zapłacenia wskazanej sumy pieniężnej;
• imię i nazwisko osoby, na rzecz której zapłata sumy wekslowej ma być dokonana;
• oznaczenie terminu płatności;
• wskazanie miejsca płatności;
• oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla;
• podpis wystawcy weksla (trasanta).

Jak chronić się przed ryzykiem wystawienia weksla?

Weksle cieszą się coraz mniejszą popularnością, ponieważ coraz więcej przedsiębiorców dostrzega ryzyko, jakie niesie za sobą taka forma płatności. Jeśli jednak konieczne jest wypisanie weksla in blanco, warto pamiętać, by na wekslu znalazła się adnotacja o spisanej deklaracji wekslowej do weksla.

Dzięki tej informacji, osoba, która będzie realizować weksel, dowie się, w jaki sposób można go wypełnić i kiedy użyć. Nawet drugi wierzyciel weksla (gdyby weksel został przekazany), będzie wiedział o deklaracji i będzie mógł zweryfikować umowę. To dobre zabezpieczenie wystawiającego weksel, ponieważ drugi wierzyciel straci przewagę w sądzie (jeśli nie zapozna się z deklaracją, dopuści się rażącego niedbalstwa).

Oprócz dodatkowej adnotacji, jest jeszcze kilka innych sposobów zabezpieczenia przed oszustwem, jak np.:

• Uniemożliwienie „puszczenia weksla w obieg” – na wekslu, zamiast sformułowania „na zlecenie” należy umieścić „na rzecz”, czyli zamiast „zapłacę za ten weksel na zlecenie XYZ sumę 5 000 zł”, napisać „zapłacę za ten weksel na rzecz XYZ sumę 5 000 zł”. W ten sposób wierzyciel nie będzie mógł przekazać komuś weksla.
• Uzupełnienie wszystkich możliwych danych – w ten sposób ograniczy się liczbę sfałszowanych danych na wekslu.
• Wypełnienie deklaracji przez dwie strony – w ten sposób obie strony będą miały pewność, że warunki były znane obu stronom i przez nie zaakceptowane.
• Zachowanie dokumentów – deklaracja wekslowa powinna być uzupełniona w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach i zachowana. To ważne, ponieważ w razie gdyby doszło do próby oszustwa, strona poszkodowana ma dokument potwierdzający zawarcie umowy.

Czy weksel gwarantuje odzyskanie należności?

Kiedy kontrahent lub dłużnik nie płaci, przedsiębiorca zawsze może skierować sprawę do sądu lub sprzedać wierzytelność firmie windykacyjnej, aby ta odzyskała należności. Wszystkie te sposoby jednak wymagają czasu, a na moment, w którym pożyczkodawca odzyska swoją należność, trzeba czekać nawet kilka lat.

Jak wygląda droga sądowa? Kiedy dłużnik spóźnia się z płatnością, pożyczkodawca może wnieść pozew do sądu, by wszczęto postępowanie nakazowe. Sąd opiera się na pozwie oraz załączonym do sprawy wekslu i wydaje nakaz zapłaty przesyłając go wierzycielowi oraz dłużnikowi. Termin spłaty jest wyznaczony na dwa tygodnie. Jeśli w tym czasie dłużnik nie zapłaci, to po dwóch tygodniach nakaz zapłaty staje się wykonalny i może być przedmiotem egzekucji komorniczej po nadaniu klauzuli wykonalność, z mocy tytułu egzekucyjnego. Nakaz zapłaty to również podstawa dla prowadzenia przez komornika postępowania zabezpieczającego.

Weksel In Blanco a faktoring

Z weksla in blanco, jako formy zabezpieczenia finansowania, często korzystają banki, firmy faktoringowe, a nawet leasingowe. Weksel in blanco wzmacnia wiarygodność finansową klienta i jednocześnie daje firmie faktoringowej zabezpieczenie przed ryzykiem opóźnień w płatnościach.

Firma faktoringowa w umowie o faktoring zawiera informacje na temat rodzajów prawnych, które mają na celu zabezpieczenie roszczeń faktora wobec faktoranta (jednym z nich może być właśnie weksel in blanco), wysokość prowizji oraz warunki wypowiedzenia umowy przez każdą z jej stron. W przypadku zwlekania z opłaceniem należności, firma faktoringowa może wypisać na wekslu wielkość długu oraz termin jego spłaty. Jeśli dłużnik odmówi spłaty, sprawa jest kierowana do sądu.