Zadatek czy zaliczka — co je różni? Wybierz korzystniejszą formę!
Zadatek a zaliczka – co je różni? Czy zadatek jest zwrotny? Czy zaliczka przepada? Co lepiej wpisać do umowy? Chociaż często używa się obu pojęć zamiennie, są to jednak dwa odrębne instrumenty finansowe, a ich skutki odmienne. Poniżej omawiamy różnice między zadatkiem a zaliczką.
Co to jest zadatek i zaliczka?
Zarówno zadatek, jak i zaliczka są kwotami pieniędzy wpłacanymi na poczet przyszłej usługi lub umowy. Choć mogą wydawać się podobne, różnice między nimi są istotne, szczególnie w kontekście prawnym i finansowym. Wybór odpowiedniej formy może mieć kluczowe znaczenie przy rozliczeniu ewentualnego rozwiązania umowy.Czym jest zadatek?
Instytucja zadatku jest uregulowana w art. 394 kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym artykułem — przy braku odmiennego zastrzeżenia umownego — zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej. Jeśli umowa została wykonana, zadatek wliczany jest na poczet płatności finalnej strony, która go przekazała.
Celem zadatku jest przede wszystkim zabezpieczenie wykonania umowy i stanowi formę zabezpieczenia finansowego na wypadek, gdyby przyrzeczona umowa nie została wykonana. Skutki finansowe zadatku zależne są od tego, która ze stron wycofa się z kontraktu. Jeśli to kupujący, który wręczył zadatek, wycofał się z umowy, przepada mu cała kwota wpłacona tytułem zadatku. Jeśli natomiast wina jest po stronie sprzedającego, będzie on musiał zwrócić kupującemu dwukrotną wartość zadatku.
Co ciekawe, zadatek może mieć także charakter rzeczowy, nawet gdy przedmiotem umowy jest świadczenie pieniężne.
Zaliczka – co to?
Pojęcie zaliczki nie jest wprost uregulowane w kodeksie. Podobnie jak zadatek, stanowi część opłaty za towar lub usługę, ale w przeciwieństwie do niego zawsze podlega zwrotowi, przy czym zwrot obejmuje jedynie kwotę wpłaconą, a nie np. jej dwukrotność. Jest to więc raczej forma „rezerwacji” kupowanego produktu czy usługi. W przypadku niezrealizowania umowy podlega zwrotowi bez względu na to, która ze stron jest winna jej niedotrzymania. Kupujący może więc liczyć na jej zwrot, nawet wtedy, gdy sam się rozmyśli. Zaliczka jest więc bardziej zabezpieczeniem dla kupujących, a mniej dla sprzedawców, którzy już mogli z tytułu umowy ponieść jakieś koszty (w tym wypadku sprzedawca może domagać się odszkodowania, ale zaliczkę musi zwrócić).
Jeśli umowa dojdzie do skutku, zaliczka stanowi część kwoty umowy, czyli kupujący wpłaca sprzedającemu różnicę między kwotą finalną a przekazaną zaliczką. Zaliczka jest więc raczej składową wynagrodzenia za zamówiony towar lub usługę, niż zabezpieczeniem umowy, bo można ją zwrócić bez konsekwencji.
Różnice między zadatkiem a zaliczką
Z porównania zadatku i zaliczki wiemy już, że pierwszy pełni rolę zabezpieczenia interesów finansowych stron a zaliczka daje możliwość zarezerwowania przedmiotu sprzedaży. Zarówno zadatek, jak i zaliczka są zaliczane na poczet ceny, jeśli umowa dojdzie do skutku. W przypadku zadatku mamy możliwość odstąpienia od umowy w momencie niewykonania jej przez drugą stronę bez wyznaczania dodatkowego terminu do wykonania tego zobowiązania. Wpłacając zaliczkę, nie mamy już takiej możliwości.
Zadatek i zaliczka rodzą różne skutki prawne i finansowe:
- zadatek może być zatrzymany przez sprzedającego, jeśli kupujący nie wykona umowy. W przypadku zaliczki, jest ona zawsze zwracana kupującemu;
- przy zadatku, jeśli to sprzedający nie wykona umowy, musi zwrócić zadatek w podwójnej wysokości. Przy zaliczce, sprzedający zwraca jedynie otrzymaną kwotę;
- kiedy umowa zostaje rozwiązana, a żadna ze stron nie ponosi winy za jej rozwiązanie, zarówno zadatek, jak i zaliczka zostają zwrócone kupującemu.
Skutki w podatku dochodowym i podatku VAT
Zarówno zadatek, jak i zaliczka mają podobne skutki podatkowe. Obowiązek VAT powstaje z chwilą otrzymania wpłaty i nie ma tu znaczenia, czy zapłacono całość, czy część kwoty. Przedsiębiorca, który otrzymuje zaliczkę lub zadatek, musi udokumentować transakcję, często wystawiając fakturę zaliczkową. Jeśli umowa nie dojdzie do skutku, przedsiębiorca wystawia fakturę korygującą i dokonuje zwrotu.
Zwrot zadatku / zaliczki
Zadatek zabezpiecza interesy obu stron. Konsekwencje tego wyboru to:
- zwrot zleceniodawcy podwójnej wysokości wpłaconej kwoty w przypadku niewykonania zadania przez zleceniobiorcę lub jednostronnego rozwiązania umowy przez niego;
- zatrzymanie całości kwoty zadatku przez wykonawcę zlecenia, w przypadku, gdy usługa nie zostanie zrealizowana z winy zlecającego lub kupującego produkt.
Następstwa finansowania w formie umowy zaliczki, to zwrot całości kwoty na rzecz zleceniodawcy, bez względu na przyczynę rozwiązania umowy.
Zatrzymanie zadatku lub zaliczki
Zadatek może być zatrzymany przez sprzedającego, jeśli kupujący nie wykona umowy. Zaliczka natomiast zawsze podlega zwrotowi, co oznacza mniejsze ryzyko finansowe dla kupującego.
Zadatek a zaliczka — zabezpieczenia w umowie
Przy zawieraniu umów warto jasno określić, czy wpłacana kwota jest zadatkiem czy zaliczką. Zadatek jest bardziej restrykcyjny i może lepiej zabezpieczyć interesy obu stron. Zaliczka natomiast daje większe bezpieczeństwo kupującemu, ponieważ zawsze podlega zwrotowi.
Praktyczne przykłady zastosowania zadatku i zaliczki
Przykład 1 - zadatek przy zakupie nieruchomości
Pan Jan podpisuje umowę przedwstępną na zakup lokalu i wpłaca zadatek w wysokości 20% jego wartości. Jeśli sprzedający zrezygnuje z transakcji, Jan może żądać zwrotu zadatku w podwójnej wysokości. Jeśli to Jan zrezygnuje, sprzedający zatrzyma zadatek.
Przykład 2 - zadatek przy zleceniu na wykonanie dzieła
Firma XYZ zleca wykonanie specjalistycznego projektu i wpłaca zadatek wykonawcy. Jeśli wykonawca nie wywiąże się z umowy, firma XYZ może żądać zwrotu zadatku w podwójnej wysokości. Jeśli firma XYZ zrezygnuje, wykonawca zatrzyma zadatek.
Przykład 3 - zaliczka przy zamówieniu towaru
Pani Maria zamawia dużą partię towaru i wpłaca zaliczkę. Jeśli sprzedawca nie dostarczy towaru, Maria otrzyma zwrot zaliczki. Jeśli to Maria zrezygnuje z zamówienia, sprzedawca też musi zwrócić zaliczkę.
