Wierzyciel i jego prawa

Przy realizacji kontraktów, współpracy z innymi firmami lub sprzedaży towarów i usług kontrahentom, prędzej czy później pojawi się słowo wierzyciel, zwłaszcza gdy taki kontrahent staje się niewypłacalny. Kim jest wierzyciel, jakie są jego prawa a jakie dłużnika, co może wierzyciel osobisty, a wreszcie jak wierzytelności mają się do płynności finansowej i czy można je sprzedać firmie faktoringowej, takiej jak Bibby Financial Services? Tego wszystkie dowiesz się z naszego kompendium.

I. Wierzyciel – kto to?

Kto to jest wierzyciel? Nie ma jego ustawowej definicji. Wierzyciel to ktoś, kto ma prawo żądania od innej osoby (swojego dłużnika) spełnienia jakiegoś roszczenia na podstawie łączącego ich zobowiązania. Kodeks cywilny definiuje jedynie konstrukcję zobowiązania, które polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik musi to świadczenie spełnić. Zobowiązanie jest zatem stosunkiem prawnym, którego stronami jest właśnie wierzyciel i dłużnik.

W przypadku zobowiązań najczęściej chodzi o pieniądze – w tym wypadku wierzyciel to osoba lub podmiot, który udzielił komuś kredytu lub dostarczył zamówiony towar i z tego tytułu należy mu się zwrot określonej kwoty. Ale wierzyciel może też być uprawnionym do jakiejś rzeczy, usługi, a nawet do tego, żeby ktoś zaprzestał swoich działań.

Wierzycielem może być zarówno osoba fizyczna jak i osoba prawna czyli np. spółka osobowa, spółka handlowa, bank, przedsiębiorstwo, instytucja samorządowa.

II. Wierzyciel osobisty i inne rodzaje wierzycieli

Wszyscy wierzyciele mają jeden punkt wspólny - należy im się spełnienie określonego świadczenia przez dłużnika. Mogą mieć jednak różny status w zakresie dochodzenia swoich należności oraz różne prawa do świadczenia, w zależności od rodzaju zobowiązania. Stąd w obrocie prawnym wyróżniamy cztery rodzaje wierzycieli:

• Wierzyciel osobisty – to jeden z najczęściej spotykanych typów wierzycieli. Swoje wierzytelności może zaspokoić bezpośrednio z dochodów dłużnika. Oznacza to, że może zająć część jego pensji, emerytury lub innego świadczenia oraz pieniądze zgromadzone na kontach bankowych dłużnika. W przypadku faktoringu takim wierzycielem może stać się firma faktoringowa, z usług której korzystamy, np. Bibby Financial Services.
• Wierzyciel rzeczowy - to podmiot lub osoba, która może dochodzić swoich praw do konkretnej, wskazanej rzeczy stanowiącej zabezpieczenie wierzytelności (samochodu, maszyny, biżuterii). Oznacza to w praktyce, że jeśli zabezpieczeniem kredytu bądź pożyczki był na przykład samochód, to w pierwszej kolejności on będzie mógł go zająć i spieniężyć, a nie wierzyciel osobisty tego samego dłużnika.
• Wierzyciel hipoteczny – wierzyciel, który ma prawo dochodzić swoich praw na drodze konkretnej hipoteki. Hipoteka jest ważna tylko jeśli została wpisana do działu czwartego księgi wieczystej. Najczęściej takim wierzycielem jest bank, który udziela kredytu zabezpieczonego hipoteką bądź też firma pożyczkowa lub osoba prywatna, o ile przy udzieleniu pożyczki zażądała ustanowienia hipoteki na nieruchomości. Wierzyciel hipoteczny może zaspakajać swoją należność z nieruchomości obciążonej hipoteką przed wierzycielem osobistym, jednak nie przed wierzycielem alimentacyjnym.
• Wierzyciel alimentacyjny - czyli osoba, na rzecz której zasądzono alimenty. W przeciwieństwie do innych wierzytelności, ten rodzaj ma zawsze pierwszeństwo i jest niezbywalny, a więc nie ma możliwości przeniesienia go na osoby trzecie.

Niezależnie od tego, jakim rodzajem wierzyciela jesteśmy, w przypadku egzekucji komorniczej uzyskane za jej pomocą środki będą w pierwszej kolejności przeznaczone na pokrycie kosztów z nią związanych.

III. Co to są wierzytelności?

Wierzytelność to przeciwieństwo długu. Oznacza prawo majątkowe, z którego wynikają roszczenia wierzyciela do otrzymania określonych świadczeń od dłużnika. Tym samym wierzytelność i dług są dwiema stronami tej samej transakcji/zobowiązania. Wierzytelność jest prawem osoby pożyczającej/udostępniającej dobra majątkowe, zaś dług - zobowiązaniem osoby otrzymującej te dobra. O wierzytelnościach bardzo często mówimy w przypadku umowy zawartej pomiędzy dwoma przedsiębiorstwami. Relacja wierzyciel - dłużnik jest tu istotna, a opóźnienia w regulowaniu należności (opłacania faktur) są jedną z głównych przyczyn problemów firm z płynnością finansową. Ich powstawaniu zaradzić jednak może faktoring, oferowany m.in. przez Bibby Financial Services (więcej na ten temat przeczytasz w naszym poradniku: Jak skutecznie zarządzać wierzytelnościami, aby poprawić płynność).

1. Wierzytelność wymagalna i niewymagalna

Wierzytelności najczęściej dzielimy właśnie pod kątem terminu spłaty na te wymagalne i niewymagalne. Czym się różnią?

• Wierzytelności niewymagalne to takie, które już powstały, ale których dłużnik nie musi jeszcze spłacać. Chodzi zatem o zobowiązania, których termin zapłaty jeszcze nie został przekroczony.
• Wierzytelności wymagalne to te, których termin zapłaty już upłynął. Termin wymagalności wierzytelności przypada w dniu następującym po dniu, w którym świadczenie powinno być spełnione. To bolączka

Jeżeli wierzytelność jest wymagalna, a dłużnik jej nie uregulował, wierzyciel ma prawo do podjęcia kroków w celu odzyskania należności. To właśnie tego rodzaju wierzytelności są potocznie określane jako długi. Aby zapobiec ich powstawaniu i ewentualnej windykacji, warto skorzystać z faktoringu, oferowanego m.in. przez Bibby Financial Services - zwłaszcza faktoringu bez regresu, w którym faktor przejmuje ryzyko niewypłacalności kontrahenta, co praktycznie ubezpiecza przedsiębiorcę przed takim zdarzeniem.

2. Inne rodzaje wierzytelności

Często rozróżniane są również takie rodzaje wierzytelności, jak:

• Wierzytelność bankowa - może nią być np. udzielanie kredytów i związana jest z wszelkimi działaniami bankowymi,
• Wierzytelność ubezpieczeniowa - wierzycielem jest zakład ubezpieczeniowy, a dłużnikiem ubezpieczający. Wierzytelność ta jest związana z wszelkim stosunkiem ubezpieczenia,
• Wierzytelność zabezpieczona - wierzytelność przeważnie zabezpieczona hipoteką, ale także zastawem, zastawem rejestrowym, gwarancją, poręczeniem. Wierzyciel w przypadku braku spłat należności może wtedy pokryć całość lub część długu z zabezpieczenia,
• Wierzytelność niezabezpieczona - to taka, która przy braku spłat należności przez dłużnika nie posiada żadnego zabezpieczenia.

Wierzytelność może mieć charakter zarówno pieniężny jak i niepieniężny.

3. Czy wierzytelność można sprzedać?

Wierzytelności, podobnie jak inne prawa majątkowe (z pominięciem alimentów), można zgodnie z prawem sprzedać podmiotom trzecim. Wtedy wszelkie prawa związane z egzekwowaniem zobowiązań przechodzą na nowego właściciela wierzytelności.

Sprzedaż wierzytelności nazywamy cesją. Strony, które podpisują cesję, nazywane są odpowiednio cedentem (strona, która zbywa prawa do wierzytelności, czyli je odsprzedaje) oraz cesjonariuszem (strona kupująca prawa do wierzytelności). Po dokonaniu cesji cesjonariusz nabywa wszystkie prawa związane z wierzytelnością, tj. prawo do jej egzekwowania, zastosowania kar umownych, naliczania odsetek czy windykacji. O sprzedaży wierzytelności należy powiadomić dłużnika, ale sama cesja wierzytelności nie wymaga już jego zgody (o zaletach i wadach sprzedaży wierzytelności przeczytasz tutaj).

Tu warto zauważyć, że w przypadku kontrahentów biznesowych, znacznie lepszym rozwiązaniem niż sprzedaż wierzytelności, może być faktoring, który jednocześnie wspomaga zachowanie płynności finansowej firmy w długiej perspektywie (więcej na ten temat przeczytasz w artykule 5 sposobów na poprawę płynności finansowej w firmie), znacznie ułatwia planowanie przepływów finansowych i podejmowanie działań, które zwiększają konkurencyjność firmy na rynku.

IV. Prawa i obowiązki wierzyciela

Kontrahent spóźniający się z płatnością – zna to każdy przedsiębiorca. Co zrobić, kiedy opóźnienie rośnie, a kontrahent zmienia się w niewypłacalnego dłużnika? Jako wierzyciel mamy do dyspozycji szereg instrumentów prawnych, które mają pomóc w odzyskaniu należności. To dlatego, że uprawnienia wierzyciela są chronione sankcją przymusu państwowego. Oznacza to, że gdy dłużnik unika spłaty zobowiązania wobec wierzyciela, ten ma prawo dochodzić swoich wierzytelności nawet przed sądem, a w ostateczności przeprowadzić egzekucję z pomocą komornika. Jeśli korzystamy z faktoringu, te obowiązki i prawa mogą przejść na firmę faktoringową, taką jak BIbby Financial Services, która zamiast przedsiębiorcy będzie dochodzić należności.

1. Co może wierzyciel?

W celu wyegzekwowania należnego świadczenia, wierzyciel ma m.in. prawo do:

• windykacji swoich roszczeń, czyli żądania spełnienia świadczenia przez dłużnika – np. spłaty kredytu czy zapłaty za zaległą fakturę. W początkowej fazie taka windykacja ma zazwyczaj miękki charakter i opiera się głównie na wysyłce wezwań do zapłaty lub monitów telefonicznych. Wierzyciel może też podjąć próbę polubownego załatwienia sprawy np. poprzez renegocjacje warunków spłaty zadłużenia lub zaproponowanie umorzenia części zadłużenia. Gdy polubowne działania nie przynoszą skutku, wierzyciel może skierować sprawę do sądu, a po uzyskaniu klauzuli wykonalności przeprowadzić egzekucję komorniczą,
• doliczenia odsetek od przeterminowanego zadłużenia czy kar umownych
• uzyskania odszkodowania zamiast albo ze świadczeniem.

Warto tu podkreślić, że w kontekście zadłużeń i ich egzekucji pojawia się zarówno wierzyciel jak i windykator. Pojęcia nie są jednak tożsame. Wierzyciel może być windykatorem, ale nie musi. Jeśli sprawę odzyskania długu przekaże firmie windykacyjnej, wtedy ona staje się naszym windykatorem (ale nie wierzycielem).

Sama windykacja, monitoring płatności klientów, czy nawet wkroczenie na drogę sądową dla wielu przedsiębiorców – wierzycieli - jest zadaniem zbyt czasochłonnym i żmudnym. W takiej sytuacji warto pomyśleć o skorzystaniu z usług Bibby Financial Services. Zajmiemy się nie tylko sprawdzeniem kontrahenta przed podpisaniem kontraktu, ale również monitorowaniem płatności. W razie opóźnień, to nasi pracownicy będą ponaglać dłużnika. A gdy dług powstanie – możemy nawet rozpocząć postępowanie windykacyjne. Możemy też zakupić wierzytelności, a nasza oferta będzie korzystniejsza cenowo niż w przypadku giełdy długów czy firm windykacyjnych.

2. Czego nie może wierzyciel?

Wachlarz działań wierzyciela względem niesolidnego dłużnika nie jest jednak nieograniczony. Wierzyciel nie może m.in.:

• żądać świadczenia w zakresie wyższym niż mu się to należy,
• wejść do domu dłużnika bez jego zgody,
• wymuszać udzielenia informacji o bieżącej kondycji finansowo-majątkowej dłużnika, zwłaszcza od jego bliskich,
• jeśli zdecyduje się skierować dochodzenie swoich należności na drogę postępowania egzekucyjnego, musi wskazać odpowiednią do tego podstawę.

V. Jakie są prawa dłużnika?

Mówiąc o wierzycielu, nie sposób pominąć drugiej strony, która jest jednocześnie elementem niezbędnym do powstania wierzytelności. To dłużnik, czyli osoba, która jest zobowiązana do spełnienia świadczenia na rzecz wierzyciela na podstawie łączącego ich stosunku zobowiązaniowego. W uproszczeniu, to co dla wierzyciela jest wierzytelnością, dla dłużnika jest długiem.

Na dłużniku spoczywa obowiązek wywiązania się ze świadczenia na rzecz wierzyciela, ale dłużnik ma też swoje prawa. Zaliczamy do nich m.in. prawo dłużnika do:

• pełnej informacji na temat zadłużenia – dłużnik może żądać pełnej dokumentacji związanej z nim sprawy,
• przestrzegania przez wierzyciela terminów spłat – jeśli zadłużenie regulowane jest zgodnie z harmonogramem ustalonym z wierzycielem, to nie może on żądać przyspieszenia spłaty wybranych transz zobowiązania,
• sądu – jeśli dłużnik uważa, że roszczenia wierzyciela są bezzasadne lub opiewają na zbyt wysokie kwoty, może sam wszcząć wobec niego postępowanie sądowe. Dłużnik może też wnieść skargę na działania komornika,
• określenia kolejności spłaty długów – dłużnik sam podejmuje decyzję, które zadłużenie będzie spłacane w pierwszej kolejności lub w jakiej proporcji spłata dzielona będzie pomiędzy różnych wierzycieli.

VI. Wierzyciel i dłużnik w jednym

Wierzyciel jest w polskim systemie prawnym chroniony przed złą wolą zobowiązanego. Ma prawo do należnego mu świadczenia i w razie czego może tego prawa dochodzić przed sądami. W przypadku większości należności finansowych może też odsprzedać swoje uprawnienie komuś innemu, np. firmie faktoringowej Bibby Financial Services. Warto też pamiętać, że w skomplikowanym systemie prawnych i gospodarczo-społecznych zależności, często występujemy w podwójnej roli - jesteśmy wierzycielami wobec jednych osób/firm i jednocześnie dłużnikami wobec innych.